Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, której celem jest ochrona praw spadkobierców ustawowych, czyli najbliższej rodziny spadkodawcy na wypadek, gdy przekaże on swój majątek w testamencie osobie obcej, czyli takiej, która ustawowo nie miałaby prawa do spadku. Zachowek nie przysługuje wszystkim spadkobiercom ustawowym, a jedynie ściśle określonym kategoriom. Mianowicie prawo do zachowku zostało zastrzeżone jedynie dla zstępnych (dzieci, wnuków), małżonka oraz rodziców spadkodawcy. Nie przysługuje zatem przykładowo rodzeństwu spadkodawcy czy jego dziadkom, mimo iż mogą być oni potencjalnymi spadkobiercami ustawowymi.
Zachowek jest roszczeniem pieniężnym, co oznacza, że uprawnieni do zachowku nie mogą żądać udziału w spadku, a jedynie mogą wystąpić do osoby/osób ustanowionych spadkobiercami w testamencie o zapłatę kwoty pieniężnej odpowiadającej co do zasady 1/2 (w pewnych przypadkach 2/3) wartości udziału spadkowego, który by im przypadł, gdyby nie było testamentu.
Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku powstaje dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy. Do tego zgodnie z art. 1047 k.c. umowa o spadek sporządzona za życia spadkodawcy jest nieważna. Oznacza to, że spadkobierca nie mógłby zabezpieczyć osób, które chciałby ustanowić swoimi spadkobiercami w testamencie przed roszczeniami osób w testamencie pominiętych, a należących do kręgu uprawnionych do zachowku.
Zatem testament testamentem, ale pominięty małżonek czy syn spadkodawcy już po jego śmierci mógłby żądać zapłaty odpowiedniej kwoty od osoby w testamencie powołanej do spadku.
Zgodnie z art. 1048 k.c. istnieje możliwość zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia w formie aktu notarialnego pomiędzy spadkobiercą ustawowym a przyszłym spadkodawcą. Jednakże zastosowanie tej instytucji do zachowku było kontrowersyjne i miało dotychczas wielu przeciwników, mimo iż tak naprawdę zrzeczenie się dziedziczenia oznaczało rezygnację z prawa do zachowku.
Sytuację powyższą zmieniła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 r. , sygn. akt
III CZP 110/16. Sąd Najwyższy orzekł bowiem, iż dopuszczalne jest zawarcie umowy zrzeczenia się prawa do zachowku (art. 1048 k.c.).
Uchwała SN rozwiała tym samym wątpliwości co do możliwości zawarcia umowy, w której spadkobierca ustawowy zrzeka się prawa do zachowku, czyli umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku.